In de dagelijkse omgang met paarden zijn we gewend dat ze op onze (stem)hulpen reageren. Maar hoe gaat dat met gedrag dat we liever niet zien? Gedrag afleren blijkt in de praktijk best lastig en dan lijkt straffen een goede oplossing. Echter blijkt dat deze methode vaak niet effectief is, want ongewenst gedrag verdwijnt immers zelden of slechts tijdelijk. Herkenbaar?
In de literatuur wordt straf beschreven als iets onprettigs met als doel ongewenst gedrag te verminderen. Een paard heeft een reden (motivatie) voor (ongewenst) gedrag en door te straffen doe je niets met de reden dat het gedrag veroorzaakt. Het wordt hooguit onderdrukt. Je geeft aan dat het niet mag, maar je doet niks met de oorzaak. Handiger is dus om te zeggen wat wel mag en dus ander gedrag te vragen van het paard dat wel gewenst is.
Een mogelijk resultaat bij straf is dat een paard angstig wordt, omdat het de straf niet associeert met het gedrag. En als de motivatie /reden voor het ongewenste gedrag nog steeds aanwezig is, zal hij ook gestrest raken en het alsnog doen. Kortom een ongewenste situatie voor alle betrokkenen.
Een ander punt is dat we vaak inconsequent zijn met straffen. Soms zijn we veel trager of juist heftiger met straffen, omdat we zelf moe, geïrriteerd, of emotioneel zijn. Dit helpt uiteraard niet bij het leerproces. En niet iedereen (eigenaar of werknemer) reageert hetzelfde. Hierdoor kan het paard leren dat het soms (tijdelijk) wel mag en soms helemaal niet. Het ligt er maar net aan wie het ziet en reageert.
Een andere reden kan zijn dat het paard onbedoeld ongewenst gedrag is aangeleerd. Het paard heeft een (gewenste) reactie gekregen van iemand op zijn (ongewenste) gedrag. Denk maar aan het paard dat tijdens het voeren tegen de box deur schopt en als eerste te eten krijgt. Een ander veel voorkomend probleem met straffen (of iets aanleren) is dat we te laat zijn. Dus het gedrag is al geweest en daarna volgt de straf. Bijvoorbeeld een paard dat na 10 minuten gevangen wordt nadat hij zijn ruiter eraf heeft gegooid, kan je niet meer straffen. Je bent te laat en de straf wordt dan met het gedrag op dat moment geassocieerd.
Kortom, vermijd straffen en als je ongewenst gedrag ziet vraag je dan het volgende af:
- Waarom doet het paard dit? (wat is de motivatie?)
- Is het nieuw gedrag of al lang geleden aangeleerd en dus bevestigd?
- Is het wel ongewenst gedrag?
- Kan ik de oorzaak wegnemen?
- Wat is mijn rol en/of van de omgeving op het ongewenste gedrag?
- Welke ander gewenst gedrag kan ik vragen (alternatief)?
- Wees consequent, specifiek en op tijd in je communicatie (hulpen) met gedrag (af)leren.
Voorbeeld: Een paard dat naar de wei wordt gebracht, wordt erg sterk en is moeilijk te controleren. Niet doen: het gevecht aangaan. Wel doen: meteen zodra het gedrag begint (sneller lopen), rustig omdraaien en weer richting stal lopen. Als het paard rustig mee loopt kan de reactie op de basis hulpen gecontroleerd worden (halt houden). Na een aantal rustige stappen weer omdraaien richting de wei. Zodra het paard weer versnelt, opnieuw omdraaien. Dit zal waarschijnlijk een aantal keer herhaald moeten worden. Belangrijk is dat de timing precies klopt en dat het paard een associatie maakt met het rustig lopen (de beloning is richting wei) en drammen (de straf is weglopen van de wei). Vergeet ook niet om goed gedrag te belonen. Het gaat vaak om de combinatie. Neem de tijd hiervoor en blijf vooral rustig en geduldig.
Tekst: Sandra van Iwaarden MSc Equine Science | Docent Hogeschool van Hall Larenstein